Podsumowanie obrad X Międzynarodowej Konferencji Naukowej

W dniach 21-22 października odbyła się X Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Krajowy i globalny wymiar sytuacji kryzysowych.

Wyzwania w sferze bezpieczeństwa, ekonomii, pedagogiki i psychologii” zorganizowana przez Staropolską Akademię Nauk Stosowanych w Kielcach we współpracy z pięcioma zagranicznymi szkołami wyższymi oraz Miejsko-Gminną Biblioteką Publiczną im. Adeli Nawrot w Bodzentynie. 

Uroczystego otwarcia konferencji dokonała dr hab. Jolanta Góral-Półrola, prof. StANS, Rektor Staropolskiej Akademii Nauk Stosowanych, zaś cele tego przedsięwzięcia zostały przedstawione przez dr hab. Radosława Harabina, prof. StANS, w wystąpieniu wprowadzającym w tematykę obrad. Celem konferencji było zapoznanie teoretyczne i praktyczne z różnymi aspektami sytuacji kryzysowych w wymiarze bezpieczeństwa, ekonomii, pedagogiki i psychologii, a ponadto ukazanie przyczyn zagrożeń oraz wskazanie potencjalnych rozwiązań na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Wyszczególnienie wyżej wymienionych czterech dyscyplin naukowych uwarunkowane było profilem edukacyjnym głównego organizatora konferencji – Staropolskiej Akademii Nauk Stosowanych w Kielcach. 

Organizatorzy konferencji zakładali, że prelegenci w swoich wystąpieniach pojmować będą tytułowe sytuacje kryzysowe zgodnie z ich znaczeniem normatywnym. Pierwszym aktem prawnym w Polsce, w którym zdefiniowano pojęcie kryzysu, a także sprecyzowano katalog działań, które należało podjąć w przypadku jego wystąpienia, była ustawa o pomocy społecznej z 2004 roku. W wyżej wymienionym akcie normatywnym uchwycono psychologiczny wymiar kryzysu, jako utraty równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia sobie. Celem interwencji kryzysowej było więc zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej.

Kolejnym aktem prawnym, w którym zdefiniowano sytuację kryzysową, była ustawa o zarządzaniu kryzysowym z 2007 roku. Mimo, że działania na rzecz uchwalenia wyżej wymienionego aktu normatywnego podjęto już w 1997 roku – w odpowiedzi na tzw. „powódź tysiąclecia” – spory polityczne spowodowały jednak, że została ona uchwalona dopiero dekadę później. Podkreślić należy, że pojęcie to oznaczało sytuację będącą następstwem zagrożenia i prowadzącą w konsekwencji do zerwania lub znacznego naruszenia więzów społecznych przy równoczesnym poważnym zakłóceniu w funkcjonowaniu instytucji publicznych, jednak w takim stopniu, że użyte środki niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniały wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych.

Z uwagi na fakt, że wyżej przytoczona definicja sytuacji kryzysowej została uznana przez Trybunał Konstytucyjny w 2009 roku za niezgodną z wymaganiami poprawnej legislacji (brak możliwości jednoznacznego ustalenia, kto i w jakiej sytuacji podlega ograniczeniom stanowił przeszkodę w zapewnieniu jednolitej wykładni i stosowania ww. aktu prawnego), co mogło prowadzić do użycia sił i środków ingerujących w prawa i wolności obywatelskie, koniecznych do likwidacji zaistniałych zagrożeń normalnego funkcjonowania obywateli – w sytuacji nieadekwatnej do skali zagrożenia, uczestnicy procesu legislacyjnego stanęli przed koniecznością ponownego zdefiniowania tego pojęcia w przeciągu 12 miesięcy. Nowa definicja została wprowadzona do obiegu prawnego poprzez ustawę o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym z 17 lipca 2009 roku. Sytuację kryzysową pojmowano w niej jako sytuację wpływającą negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków. Mieściła się ona zatem w przedziale interpretacyjnym między zagrożeniami typowymi (charakteryzującymi się dużą częstotliwością występowania oraz niewielkimi skutkami, kiedy to wyspecjalizowane podmioty systemu bezpieczeństwa posiadały siły i środki adekwatne do skutecznej eliminacji zagrożenia) a zagrożeniami szczególnymi (występującymi rzadko, ale skutkującymi wielką liczbą ofiar lub rannych, wysokimi stratami materialnymi, a także poważnymi konsekwencjami dla środowiska, kiedy to „powrót do stanu normalności” wymagał wykorzystania dodatkowych zasobów). 

Ostatnia z normatywnych definicji sytuacji kryzysowej została sformułowana w 2015 roku (poprzez uchwalenie ustawy o nadzorze makroostrożnościowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie finansowym). Pojęcie to w wyżej wymienionym akcie normatywnym zdefiniowane zostało jako zagrożenie stabilności systemu finansowego (z tego też względu zarządzanie kryzysowe ograniczone zostało do działań na rzecz utrzymania lub przywrócenia stabilności tego systemu w przypadku jej bezpośredniego zagrożenia; nie obejmuje ono zatem fazy zapobiegania oraz przygotowania, kiedy to do wyeliminowania lub ograniczania ryzyka systemowego są wykorzystywane instrumenty makroostrożnościowe).

                Podkreślić należy, że prelegenci definiowali sytuacje kryzysowe zdecydowanie szerzej, stosując w swoich wystąpieniach takie terminy, jak „czasy niepewne” (Dorota Mętrak), czy „nieprzewidywalne” (Jarosław Jurkiewicz). Rozszerzenie znaczenia sytuacji kryzysowych dokonywano także poprzez dodanie do pojęcia kryzysu rzeczowników lub przymiotników: np. „kryzys wychowania” (Zbigniew Tarkowski), „kryzys migracyjny” (Grzegorz Bonusiak, Andrzej Górka), czy „kryzys bezrobocia” (Katarzyna Kozieł).

                Mimo, że w tytule konferencji nie wykorzystano pojęcia „interdyscyplinarności”, nie ulega wątpliwości, że X Międzynarodowa Konferencja Naukowa taki właśnie wymiar miała. Jest do dostrzegalne chociażby we wskazaniu w podtytule konferencji czterech głównych bloków tematycznych, które określały przedmiot wystąpień w poszczególnych sesjach plenarnych. Zauważyć należy, że tematyka referatów wykraczała poza ten zakres – o ile bowiem rozważania podczas konferencji w zamyśle organizatorów ograniczyć się miały do dziedziny nauk społecznych, dyscyplin: nauki o bezpieczeństwie, ekonomia i finanse, pedagogika oraz psychologia, o tyle już w samych tytułach poszczególnych wystąpień dostrzec można, że podjęto w nich problemy badawcze stanowiące przedmiot analiz innych dyscyplin naukowych (zaklasyfikowanych do wyżej wymienionej dziedziny), jak chociażby nauki o polityce i administracji (Kryzys migracyjny i jego konsekwencje w duńskiej debacie politycznej), czy socjologia (Kierunki przemian w sferze usług czasu wolnego w Polsce w nowej sytuacji społeczno-ekonomicznej wywołanej przez COVID-19), a także dyscyplin naukowych innych dziedzin nauki (np. wystąpienia ulokowane w ramach dyscypliny filozofia, która została przyporządkowana do dziedziny nauk humanistycznych). 

Różnorodność podejmowanych problemów badawczych była również możliwa do zaobserwowania w ramach każdego z czterech wyszczególnionych bloków tematycznych. W ramach pierwszej sesji plenarnej referenci podejmowali nie tylko problematykę zapewnienia bezpieczeństwa w kontekście epidemii (ich uwaga skoncentrowana była w szczególności na skutkach pandemii COVID-19), kryzysów migracyjnych (zarówno tego, który miał miejsce na granicy polsko-białoruskiej, jak i ostatniego – wywołanego przez wojnę Rosji z Ukrainą), lecz także zagrożeń terrorystycznych. Ponadto poruszyli Oni w swoich wystąpieniach również kwestie zapewnienia bezpieczeństwa wodnego i społecznego. 

W ramach drugiego bloku tematycznego – nie ograniczającego się jedynie do ekonomii, lecz obejmującego również dziedzinę finansów – prelegenci odnosili się przede wszystkim do analiz gospodarczych skutków sytuacji kryzysowych (przede wszystkim pandemii COVID-19 oraz kryzysu migracyjnego). Także i w tej grupie wystąpień perspektywa badawcza była zróżnicowana. Prelegenci podejmowali się bowiem przeprowadzania analiz na poziomie ponadpaństwowym (ukazując przykładowo wpływ kryzysów na sytuację gospodarczą państw grupy G6), państwowym (przedstawiając wpływ polityki gospodarczej na ograniczenie zjawiska „szarej strefy”), jak i lokalnym (prezentując koszty zastosowania pracy zdalnej podczas pandemii COVID-19 w przedsiębiorstwie Wodociągi Krakowskie).

W ramach sesji plenarnej poświęconej kwestiom pedagogicznym uwaga referentów skupiała się przede wszystkim na uwzględnieniu wyzwań wynikających z zaistnienia dwóch sytuacjach kryzysowych: epidemii COVID-19 oraz kryzysu migracyjnego. Prelegenci w swoich wystąpieniach podejmowali w tym kontekście najczęściej problem zapewnienia wysokiej jakości edukacji w przedszkolach i klasach I-III. W ramach tego bloku wystąpień przedstawili także wiele innych tematów – przykładowo za zadanie postawili sobie między innymi: ustalenie zakresu przedmiotowego edukacji (postulowali jej rozszerzenie o kwestie wychowania), przeprowadzenie analizy trudności doświadczanych podczas realizacji idei edukacji włączającej, czy też rozwoju zawodowego nauczycieli w sytuacjach kryzysowych. 

Ostatni z wyszczególnionych bloków tematycznych – poświęcony psychologicznemu wymiarowi sytuacji kryzysowych – zawierał najmniej wystąpień. Nie oznacza to jednak, że problematyka ta została potraktowana przez prelegentów marginalnie. Wątki psychologiczne zostały bowiem zawarte w wielu wystąpieniach zakwalifikowanych do innych bloków tematycznych – w szczególności pedagogicznego (przykład może stanowić chociażby wystąpienie Urszuli Hudaszek, w którym poruszony został problem wpływu zdalnego nauczania na rozwój psychiczno-ruchowy uczniów klas I-III). 

Odnotować należy, że z uwagi na fakt, że wszystkie kierunki studiów w Staropolskiej Akademii Nauk Stosowanych prowadzone są w formie profilu praktycznego – organizatorom konferencji przyświecała idea nadania temu wydarzeniu formy platformy wymiany poglądów umożliwiającej zastosowanie przedstawionych przez prelegentów rozwiązań wybranych problemów w praktyce. Osiągnięciu powyższego celu sprzyjało zaproszenie do uczestnictwa w konferencji przedstawicieli środowisk społeczno-gospodarczych (m.in. Świętokrzyskiego Kuratora Oświaty, praktykujących nauczycieli oraz samorządowców). Realizacji aplikacyjnego wymiaru konferencji sprzyjać będzie także wydanie publikacji pokonferencyjnej, która zostanie nieodpłatnie udostępniona przedstawicielom środowisk społeczno-gospodarczych.